A FRACTURA HIDRAÚLICA, A FRACTURA DA TERRA, A CREBA DA VIDA

Non é a primeira vez, e non será a última. Seguro. Os pequenos artigos de Anna Bogaz Cerezuelo nesa imprescindible sección "las caras ocultas del poliedro" que ofrece El Viejo Topo (febrero 2014) son, para min, e non estou tolo, coma o achado dun fosil ou dunha unha peza de arqueoloxía: a autora deixa sentado o esencial da historia que quere contar, mais queda no aire o esencial para seguir pesquisando e indagando. Cando menos cando un se quere documentar con rigor sobre un feito concreto. 

O artigo en cuestión (p. 6) trata da fracturación hidraúlica, que aquí, os amantes da linguaxe neocolonial definen como fracking. 

Vén definido como unha técnica de extracción de gas natural de arxilas compactadas, situadas a grande profundidade, coñecidas como depósitos de Shale Gas. E, como non, ao igual que toda técnica destinada a procurar enerxía fosil ao tempo que demoucar os límites da sustentabilidade da terra, o invento foi posto en marcha polos EE.UU. 

O procedemento, segundo o relato de Anna Bogaz é o seguinte: 

a) perfórase en vertical ate chegar ás arxilas compactadas e logo en horizontal durante un ou dous quilómetros; 

b) despois inxéctanse millóns de litros de auga, lubricantes químicos e are a presión para fracturar a rocha e permitir que flúa o metano. Para acadar isto, úsase unha mestura de 600 compoñentes químicas, descoñecidas publicamente, xa que as corporacións implicadas gardan a información. E como digo eu, e di calquera: se reservas esa información, é que nada bo pode saír dela. 

No entanto, na realización de traballos de campo aí onde se produciran esas fracturacións atopáronse en acuíferos e pozos de auga potable próximos restos químicos que son perigosos para o medioambiente e para as persoas, xa que son canceríxenos, e afectan de diversas maneiras aos organismos humanos. 

Anna Bogaz cita aos documentais Gas Land e Gas Land 2 que fan un percorrido polas localidades afectadas por esas fracturas hidraúlicas. 

Mais Anna tráenos tamén o documental a Guerra do Fracking, de Pino Solanas, que dura uns 88 minutos, e que podedes ver na ligazón que se adxunta no título. Está producida por Cine Sur S.A. coa colaboración de Asociación Civil Proyecto Sur Cultural. 

Amosa moi ben a idiotez dos nosos gobernantes, en xeral. Incapaces de ver os límites da terra. De ver os perigos que representa non variar a folla de ruta do modo de vivir nesta terra. "Queremos ir por todo" di a presidenta de Arxentina. E así nos vai. 

Aquí, no estado español, tamén comeza a asomar este desexo de perforar a terra á procura do (maldito) gas. As empresas do sector fosil procuran un marcco que lles sexa propicio. En Galicia, a iniciativa de AGE, acadouse un acordo para unha moratoria. Insuficiente. Só un pequeno paso. O certo é que no senado do estado aprobaron non prohibilo. En Francia foi prohibido. Vexan o esquema que alumea moi ben como se procede. É clariño.  Equiparable á megaminería a ceo aberto. E é, como ben se define no documental, un capítulo máis da guerra do petróleo. 

Baixémonos deste xeito de vivir. Xa. Ou o camiño será de non retorno. Hai que decrecer nas formas de vivir a enerxía. E hai que desenvolver esoutros camiños non contaminantes, renovables, ecolóxicos. 

SOBRE LOITA DE CLASES E OUTRAS REFLEXIÓNS

Günther e Hannah

Non crean. O relato comeza na noite dos tempos. A loita de clases existe desde que hai un membro das clases enriquecidas que se abate sobre un membro das clases desposuídas, someténdoo ao empobrecemento. Mais, migos e amigas lectoras, non se alporicen nin anoxen. Non vou ir por ese sendeiro. 

Voume adentrar no pensamento que abrolla nun libro de feitura exquisita e que a min, como filósofo vital e antropológo, me seducen. E como son xeneroso quero compartir con vostedes estas miñas consideracións sobre o que Günther Anders reflicte no seu libro La batalla de las cerezas. Mi historia de amor con Hannah Arendt (Paidós, 2013) sobre a loita de clases nas súas ricas e fondas conversas filo-amorosas con Hannah Arendt.

Antes de comezar a liña dos pensamentos, uns breves apuntes sobre a orixe do libriño. Xusto un día despois de morrer Hannah, no Nadal de 1975, Anders recompila as notas que elaborara logo do seu matrimonio con Hannah, que durou 8 anos, entre 1929-1937. 

Notas que debuxan unha Hannah aínda incipiente no seu pensamento antropolóxico, filosófico e político, mais cuxas consideracións, recollidas e mediadas por Günther, alumean o xermolo do que sería o cerne do seu compromiso ao longo de toda a súa vida.

***

Günther consideraba que os filósofos e pensadores que vivían no contexto anterior da segunda guerra mundial, que se fundamentou na creba da lóxica do humanismo e da razón ao impoñerse a barbarie do nazismo, eran, en certo modo, fanfarrones metafísicos, cun rol preponderante, desde logo, para Heidegger. 

A parte que máis me interesa, polas concomitancias preocupantes co que vexo hoxe en día, inda que nunha distancia epidérmica que hai que considerar, é a que se dá á resposta de Günther á pregunta de Hannah: 

"A quen lle convén que os seres humanos nos tomemos metafisicamente falando demasiado en serio?". (p. 44)

A resposta de Günther, 4 anos maior que Hannah, é a seguinte: 

"Para os que detentan o poder, para os que ocupan as clases superiores, resulta moi práctico "consolar" aos desposuídos, aos integrantes das clases inferiores, aos que "non ocupan centro algún", nin económico, nin político, e xa que é máis cómodo crerse as propias mentiras, para eles tamén lles resulta vantaxoso crer que, dalgún modo, todo "xira ao redor deles".  Noutras palabras: o cultivo do anticopernicanismo emocional é tamén -por non dicir preponderadamente- unha ferramenta ao servizo da enaxenación política, un modo de ofuscar o entedemento das persoas cuxa vida está cada día máis gravemente ameazada polos que detentan o poder político, económico ou técnico, dos que levan unha vida cada vez máis deshumanizada e así ocultar o feito de que nada, absolutamente nada, "xira" eo redor "deles". Para enganar aos humillados, os poderosos empregan o singular. A "antropoloxía filosófica", en efecto, rara vez fala de seres humanos, en plural, senón case sempre do ser humano, nun "singular platónico". A antropoloxía filosófica é -se me permites acuñar un termo paralelo ao vocablo "monoteísmo"-"monoantropismo". (pp. 44-45). 

Hannah escoita a resposta de seu compañeiro e modifica o termo: "Digamos mejor "monoandrismo", xa que "o ser humano se presenta sempre baixo a forma dun varón" (p. 45)

Hannah segue engadindo consideracións baixo forma de pregunta, mais que sinalan a orientación do seu pensamento: "O que queres dicir é que agochar as diferenzas de poder resulta moi vantaxoso, verdade?"

Günther segue apontalando o súa primeira resposta: "o singular da "antropoloxía filosófica" é a única ferramenta académica coa que un pode eliminar do mundo eses dous feitos cuxa existencia só de mala gana se admite: a "sociedade de clases" e a "colonización" (p. 46)

"En resumen: la clase dominante niega su propia superioridad de clase. Más exactamente: demoniza o termo "loita de clases"; enténdase ben: só a palabra, que cualifican de "destrución da paz interior" e "conspiración contra o pobo alemán", e iso para poder soster a súa propia loita de clases (ou perseverar na vitoria xa hai tempo garantida), ao mesmo tempo que imputan a loita de clases exclusivamente á clase que eles dominan e combaten. Prohíbese aos vencidos percibir o feito da súa derrota, non digamos ya falar dela." (p. 47)

A conversa en forma de resposta prosegue:

"Mediante o singular de "o home" cegámonos a nós mesmos fronte á miseria dos humillados e desfavorecidos e fronte ao feito da loita de clases. Canto máis miserable e esclava é a vida dos nosos semellantes, tanto máis sistematicamente, tanto máis pedantemente nos enganamos a nós mesmos e enganámolos a eles coa antropoloxía filosófica" (pp. 48-49)

Hannah, entón, introduce a seguinte afirmación: 

"Ou sexa, que todos os filósofos son conscientemente uns farsantes. 

- Nin sequera iso.

- A ver, que quere dicir iso agora? -preguntou irritada. 

- Que a maioría dos profesores de filosofía son demasiado tontos como para enganarse a si mesmos, carecen de medios para facelo. Hai algún que outro farsante, mais a maioría están enganados. 

- Quen, por exemplo?

- ¿Quen non ten medios?

- ¿E quen ten medios?

- (...) os científicos da cultura, sobre todo os filósofos da universidade, non ten nin idea de a quen alimentan e de quen os alimenta, isto é, de quen os premia. Nin sequera saben que se venden a si mesmos." (p. 49)

Máis adiante, Günther e Hannah amplian o abano e lanzan a posibilidade de que calquera traballador, mesmo nos casos en que se actúa de boa fe, co convencemento de independencia e de sermos libres de influencias, podemos ser "empregados" (p. 50).

***

Conclúamos. Resulta admirable, desde logo, como desde unha crítica ao modelo que era dominante no pensamento da antropoloxía filosófica, Günther e Hannah desmontan a falta de compromiso dos pensadores, que son os que deberan pensar e alertar da realidade actancial levada a cabo polo poder económico, político e técnico. Eis o caldo de cultivo ideal para que se estableza e se estenda o nazismo. E hoxe, para que se estendan o austericidio e o seu contrapunto fortalecedor, a ultradereita xenófoba. 

Facerlle crer aos que non teñen nada, que importan e que se preocupan por eles. Con auténtico lavado de cerebro. Con manipulación e propaganda e coa conseguinte alienación. Etiquetas que podemos aplicar ao feito de que as clases desposuídas son as que fan posible a aplicación dos programas de exterminio-os verdugos voluntarios de Hitler, dicía Goldhagen. Mais, quen son os culpables? Non as clases desposuídas, que non dispoñen de todos os factores formativos fundamentais. Mais si os pensadores que son os que as deberan ter, pero que perpetran o engano e negan o seu propio rol emancipador. 

Podemos dicir que é o que acontece, con excepcións, no sistema educativo, ben incorporado na maquinaria capitalista, onde en vez de educar, emancipar, liberar e empoderar ás xeracións futuras, as clases docentes aceptan un rol de perpetrador dun sistema capitalista, que fai da clasificación, da competitividade, da mercantilización, do individualismo, as regras do seu xogo. Non educar na emancipación é non dar o paso de marcar a liña que separa o rol docente do rol deseducador que queren os xestores do sistema capitalista e os que detentan o poder.

É o mesmiño ca hoxe. Os medios para inocular a propaganda dos poderosos e criminalizar o pensamento e as accións alternativas que se ven marxinalizadas e, polo tanto, relegadas do escenario da espectacularización. A loita de clases é negada polos vencedores e non é asumida polos que están sendo asoballados. Xa Günther o dicía: a vitoria estaba xa garantida daquela porque o nazismo non deixaba de ser unha poderosa maquinaria ao servizo das poderosas oligarquías, da alta política e da técnica. 

Hoxe seguimos simplemente nese sendeiro que só foi minimizado polo empuxe do que acontecia no bloque soviético, e polas loitas e protestas dos sectores da esquerda e do sindicalismo. Iso que se chamou estado de benestar e que nas últimas décadas o neoliberalismo está demoucando a pasos axigantados.

A loita de clases é a loita dos de arriba contra os de abaixo. Pero para que non se perciba, elimináronse termos como clase obreira, proletariado, e outras. E o singular, como ben detectou o filósofo xermano, só é unha ferramenta para agochar esa realidade diversa, múltiple. 

Si, hoxe máis que nunca, cómpre recuperar a nosa linguaxe, a da esquerda alternativa e transformadora.  Mais sen a conciencia de clase de cada segmento das clases esfareladas, demoucadas, manipuladas e alienadas, non poderemos construír a hexemonía social necesaria para que as institucións e as normas que emanan delas estean ao servizo dos dereitos das persoas.