Limiar innecesario
Quixera
retomar algunhas análises políticas que a voracidade dos tempos de
primarias impediron puidesen tomar corpo de forma axeitada. As
persoas que me coñecen e me len saben que son fondamente dialéctico,
de aí que procure sempre a confrontación de ideas antes de chegar a
unha síntese. E saben tamén que digo o que hai que dicir sempre,
onde e a quen sexa, se considero que non dicilo sería como agocharse
de forma covarde. Por exemplo, nestes días foi cuestión comentada o
nomeamento de Marta Rivera de la Cruz como presidenta da Comisión de
Cultura do Congreso dos Deputados. Lamentable en xeral para todo.
Creo que non reúne os atributos precisos para ser honrada coa
presidencia dunha comisión tan importante, e menos que conte co
apoio de quen se define de esquerdas e...nacionalista!!! Con isto
quero dicir que a negatividade, tal como teño escrito ao comentar o
pensamento de Byung Chul-Han, é necesaria. Caso contrario, non
existe a política verdadeira, só un sucedáneo, unha mascarada.
E
vou tentar explicalo reflexionando co último artigo de Samir Amin,
"El Brexit y la implosión de la Unión Europea", publicado
en El Viejo Topo (nº 344, set. 2016, pp. 7-13) e co libro polémico
e suxestivo de Alain Brossat, El gran hartazgo cultural,
Ediciones Dado, 2016, cuxo orxinal francés coñecéuse cando
explosionaba a crise-estafa, no ano 2008).
Ordo-liberalismo
Por
comodidade discursiva, acollerei nesta reflexión o termo-concepto de
ordo-liberalismo como substituto de neoliberal, tal como fai
Brossat, seguindo a quen ideou o termo, Bruno Ogent. A finalidade do
discurso ideolóxico ordo-liberal é a mesma: establecer unha orde
baseada de forma exclusiva no mercado, cuxos mecanismos serían
auto-reguladores e produtivos do óptimo social (algo certamente
falso) coa condición de que a competencia sexa libre e transparente
(algo imposible) e que pretende, en apariencia, que o Estado non teña
atribucións, a non ser facer todo o posible para garantir a
competencia que precisan os axentes do mercado.
Ben,
estamos en crise...ou está en crise o sistema capitalista
ordo-liberal? Diría que as persoas sofremos as consecuencias,
precisamente, de como o sistema entrou en crise e de como pretende
reconfigurar as condicións que deben permanecer unha vez se saia
del. Por iso, concordo con Samir Amin cando se cuestiona "que
gañamos nós con asociarnos cos nosos adversarios para dar nova vida
ao ordo-liberalismo averiado??" Claro está, e iso tamén se
converte en cuestión fulcral: quen se define abertamente como
anticapitalista hoxe? Quen asume esa condición á hora de afrontar
un programa político e un proceso electoral sen medo a ese
pensamento único instalado????
Desde
a perspectiva de que a Unión Europea naceu como proxecto capitalista
económico e para impedir, precisamente, desde o mesmo Tratado de
Roma, que o socialismo puidese ser unha solución política ao
definilo como ilegal. Para iso, construiuse un discurso á carta para
facer dixerible e asumible a (suposta e aparente) abolición das
socberanías estatais. Como di Samir Amin, en realidade sucedeu que
as soberanías estatais foron mobilizadas para que fose aceptado o
ordo-liberalismo, para garantir o campo de acción a monopolios
financiarizados o monopolio da xestión económica, social e política
das sociedades europeas.
Ausencia de negatividade e confrontación
A
negatividade e a confrontación dialéctica, base da política,
tenden a esvaerse no carácter líquido dos novos discursos, mesmo da
esquerda, para único e gran beneficio do capitalismo: así, neste
rango podemos situar o feito de que xa ninguén proclama de forma
directa e clara a saída da OTAN, bases non e a non utilización do
territorio galego e español como bases da OTAN. Como se ese
explícito rexeitamento fose sentido como anti-popular, como causa de
perda de votantes. A saída da OTAN forma parte, non obstante, dunha
serie de medidas que serían, como diría o gran ecoloxista "avant
la lettre", André Gorz, reformas non reformistas, que se
insiren no centro do sistema-monstro para tentar derrubalo desde
dentro. Ademais, e dentro das actuais contradicións existentes na
esquerda hoxe, non se pode aceptar de forma resignada a nosa presenza
na OTAN e dicir non ao TTIP, ambas son facianas da mesma política do
sistema ordo-liberal e do que precisa para garantir a súa
supervivencia.
Soberanía popular fronte a soberanía burguesa
A
saida da UE podería ser vista coma unha desas reformas non
reformistas. Mais, como define moi ben Samir Amin con respecto ao
Brexit, cómpre saber que tipo de soberanía se procura establecer,
xa que non é o mesmo unha soberanía burguesa ca unha soberanía
popular. Unha soberanía burguesa, auspiciada polo fascismo, nunca
será unha solución válida para quen se defina de esquerdas e
anticapitalista. A soberanía nacional pode ser un instrumento
ineludible para os avances sociais e para o progreso da
democratización, asentado nun internacionalismo dos pobos. Para iso,
o concepto 'competitividade' do ordo-liberalismo debe desaparecer do
escenario das decisións políticas. A mera presenza deste termo, o
seu uso, aplicado aos eidos que sexan, xa especifica que o
capitalismo estende a súa hexemonía cultural. Cómpre tamén unha
nacionalización dos monopolios e a posta en marcha dos medios para a
socialización da súa xestión, e como afirma Amin, implica "control
nacional da xestión da moeda, do crédito, da fiscalidade, dos
intercambios exteriores".
A
cultura como axente liquidacionista da política
Paso
agora a introducir aspectos do libro de Brossat que teñen que ver
coa "aceptación", resignada ou non, do ordo-liberalismo, e
coa disolución da necesaria negatividade tanto nos discursos como na
toma de decisións. Brossat analiza como unha noción líquida e
acomodaticia de cultura está suplantando a noción de política,
entendida como conflitividade (negatividade).
Xa
teño falado da cerimonia canibal de Christian Salmon. Non se
distancia moito Brossat deste concepto cando describe que a arte
contemporánea -no seu sentido amplo- vive do escaparate e da
exhibición (unha especie de pornografía asumida, como xa vira
Walter Benjamin, manifesta e visible nas redes sociais como instagram
e outras). A cultura-masa procura a exposición e a exhibición,
facendo estourar os principios naturais da política. O fin produtor
é a satisfacción do público, de aí que o suposto gusto do público
xa figure incorporado na produción. Non abraia, polo tanto, que o
capitalismo sexa dono dos medios que serven para canalizar e difundir
un pensamento único a través de imaxes, feitos, discursos e outros
medios. E a esquerda cae no seu esquema!!!!
Por
iso, teño ben claro que cos seus medios e dentro das súas propias
normas de xogo, é imposible derrotar ao capitalismo. E todos aqueles
que se acheguen ao acto de gobernar mediante a asunción desas
normas, serán meros xestores do sistema capitalista. E iso hai que
asumilo, desde logo. E pode que sexa iso o que se procure. Entón,
loxicamente, nada que dicir.
Non
hai emancipación posible cando estamos no escenario do mercado e da
competencia. Isto é algo evidente hoxe. A exposición-exhibición é
manifesta na forma de afrontar desde a produción da arte ata unha
campaña electoral: "donde la lucha por el acceso al público
(haciendo resaltar su calidad propia y su diferencia) es encarnizada
y apenas conoce reglas" (p. 16).
O
acto rebelde dá enerxía ao capitalismo
E
aquí Brossat introduce de forma moi acaida unha serie de cuestións
que nos deberan mover a reflexión -desde logo non subsumida nunha
mensaxe de 140 caracteres-:
"¿Cómo
es posible que en estas condiciones las prácticas artísticas
contemporáneas puedan situarse bajo el signo de la radicalidad, de
lo subversivo? ¿Cómo es posible que puedan buscar líneas de fuga o
tratar de construir otros espacios, si ellas mismas, o, mejor dicho,
el diagrama en el que se realizan, el gesto que las impulsa, es el
mismo que asegura la eficacia del capitalismo contemporáneo -la
desregulación, la innovación perpetua, el culto de la iniciativa y
de la competencia, el cada cual a lo suyo, en resumen, el espíritu
empresarial en todos sus aspectos, incluida la ética fluida que él
mismo conlleva?"
Esta
densa cita contén, de forma admirable, unha enumeración dos males
que ten -e non asume- boa parte da esquerda: non se pode ser
contestatario asumindo as regras que precisa o ordo-liberalismo para
vivir. Mesmo o famoso modelo de primarias expresa en grao sumo a
norma da competitividade e do individualismo....por moito que non se
queira asumir, por moito que se disfrace de democracia...., como xa
teño denunciado no seu momento. Un eido en que ese discurso
penetrou, con todo o envoltorio performativo á súa disposición,
por mera resignación, é no da educación, onde a LOMCE representa
de forma fidedigna todo canto denuncia Brossat.
O
tipo de discurso, o tipo de palabras, a indefinición conceptual, o
agochamento de principios ideolóxicos disruptivos claros, etc. todo
iso bebe do relato neoliberal. Por iso, calquera aspecto que
confronte de forma clara a liberdade do mercado, o individualismo
egoista, deben erixirse como ferramentas posibles para a esquerda
anticapitalista. Nese rango entrarían políticas proteccionistas non
racistas como medida de preservación da cultura propia entendida
como patrimonio común. E cómpre ter moito coidado coas palabras e
co significado que lles damos. Por exemplo, a inclusión como
principio regulador dos dereitos das persoas (sexan de onde sexan) é
algo que debe ser garantido desde as políticas públicas. No
entanto, pretender uniformizar a sociedade, sometendo todas as
heteroxeneidades a un principio único, é facer un uso perverso da
inclusión, que nega mesmo potencialidade ás diversidades e á
pluralidade.
O
triunfo nocivo dunha política anti-política
Brossat
define a faciana da "política anti-política". Iso
lémbrame as discusións absurdas, mais que por medos dos partidos
políticos triunfaron, sobre a presenza dos partidos políticos ou
non...e de como se obrigaba á adhesión individual (de verdade?) das
persoas a uns principios supostamento novidosos...Cando diciamos no
remate do paragrafo anterior que se estaba facendo un uso perverso do
concepto inclusión, ten que ver precisamente con isto: a nova
política (que é anti-política) procura a agregación e rexeita a
división. Fuxe da dialéctica e da negatividade para vivir unha
falacia do "positivo" e do "consenso". A política
vive da oposición, tal como cómpre non perder de vista que existe
loita de clases e que existen esquerdas e dereitas. A cultura de
masas, ou aglomeración, como define Brossat, asume que hai un todo
indiferenciado, mais hai que dicir, alto e claro, para non mentir,
que existen diferenzas irreconciliables entre esquerda e dereita
desde un punto de vista ideolóxico e programático. E se se di que
non as hai, entón, sinxelamente, estamos ante posibilistas e non
ante unha esquerda convencida. A dereita en Galicia xoga tamén con
este principio. De aí que se individualice a imaxe do PP a través
de Núñez Feijoo como (suposta) imaxe do éxito e se practique a
indiferenciación ao agochar as siglas ou se reduzan ao mínimo
símbolos identitarios que serian asumidos como negativos polo
electorado. Ao final, tal como se construiu o propio debate
mediático, nada de debate nin confrontación dialéctica sobre
argumentos políticos e ideolóxicos: só anuncios e promesas, de
novo triunfo da indiferenciación e do individualismo. Cada un dos
persoeiros é visto mais como suxeito que como expresión dun
colectivo. E como vivimos nos tempos posmodernistas do "todo
comunica", mesmo a espontaneidade é privada de ser usada. Os
minutos encaixónanse en pequenos relatos de boas intencións
preparados de antemán.
Podería
seguir dialogando con Brossat, sobre todo coa súa interesante ollada
sobre os valores da Ilustración, desmantelados en nome de non se
sabe moi ben que relativismo, en nome do carácter líquido e
indiferenciado do baleiro. Déixoo aquí, animo á lectura do libro
de Brossat que ten o valor de procurar a negatividade, a
confrontación dialéctica e non fuxe cara a reservas posmodernistas
acomodaticias.
