dimanche 19 juillet 2020

A FÁBULA DO CADRO

O cadro ofrecía unha perspectiva un tanto inaudita, insólita. E non era a primeira vez que o mestre o ollaba.

Só afastándote del, a bastantes pasos de distancia, podías outorgarlle, con moitas dificultades, un certo sentido unitario. Percibíase un intento de condución de liñas que partían de diversos puntos, mais o resultado semellaba un tanto inconexo, coma se se forzase de xeito antinatural a converxencia das liñas.

As razóns de tal feito percibíanse moi ben cando te achegabas ao cadro. Podíase sentir mesmo a dor que expresaba unha mestura de cores non ben asonada. A discordancia lumínica era evidente. A imaxe semellaba chorar de impotencia ante o desastroso traballo das mans que, recentemente, se aplicaran a darlle un ‘novo relato’.

De preto, víanse as torsións das liñas, coma se o seu programa pictórico non correspondese coas intencións iniciais. Había mesmo, no intento absurdo de restaurar, un borrado de liñas vellas ben definidas. De xeito tosco, case coma con ese Ecce Homo, o trazo brusco mergullaba vitorioso sobre toda harmonía.

O mestre optou por sentar e pensar sobre o futuro.

Tiña sentido desfacer as novas restauracións para recuperar o deseño orixinal? Sabía moi ben o mestre que xurdirían, desde as turbas dixitais de linchamento anónimo, insultos e outras desconsideracións. Sabía tamén que toda consideración contraria á nova restauración sería marxinada.

O poder aliméntase da adulación dos adeptos interesados. Por iso, as declaracións públicas de defensa do traballo realizado eran todas centrífugas con respecto á asunción de responsabilidades: ninguén quería asumir e admitir que se equivocaron coa restauración do cadro e que a pretendida visión unitaria só obedecía a unha sinrazón lóxica. A culpa sempre estaba noutros.

Ou sería mellor renunciar a toda restauración e comezar a preparar un novo lenzo, acollendo os acertos do deseño do programa inicial, e pintar un novo cadro?

O mestre tiña os suficientes anos para saber que a perspectiva tiña a súa importancia, pero que a verdade e a mentira non dependen dela. Que os modos de ver non poden ser un pretexto para anular a existencia obxectiva da verdade.

Brión, 19 de xullo de 2020


vendredi 12 juin 2020

DA VIDA PARA UNHA EXISTENCIA DIGNA A UNHA VIDA PARA A MERA SUBSISTENCIA



Dire ce que l’on doit  
Ne dire que ce que l’on fait
Ne rien dire que nous n’ayons fait”
(Dicir o que debemos dicir,
Dicir só o que facemos,
Non dicir nada que non fixéramos)
(Philippe Meirieu)
  1. O imprescindible Pessoa escribía que amar é pensar. Quizais sexa mellor xirar a chave da interpretación dos soños e dicir que pensar é amar...amar o que pensamos e o que escribimos. E se queremos ser xustos, se queremos amar ben, convén entón sermos respectuosos con ese pensamento e con esa escritura. Liberar toda escritura do cortexo da inmediatez, da produtividade obsesiva dos tempos actuais. E non desexar outra cousa que escribir para seguir cuestionándonos o mundo existente e non para contentar.


  1. Hai uns 10 días este escrito nacera despois de ler e escoitar ocorrencias sobre o futuro da educación. Un futuro que é enunciado e xulgado desde os parámetros reducionistas do COVID-19. Para non sermos orfos, deixamos que nos acompañen as últimas reflexións de Byung-Chul Han, de Hartmut Rosa, de Alain Accardo, así como os autores cos que dialogamos cando reflexionamos sobre a nosa práctica educativa.


  1. Vivimos baixo o imperio das emocións e das paixóns. Por iso, a unha lei reactiva como é a Lei Wert (LOMCE) sucédelle unha contrarreacción lexislativa. O seu impulso é, por tanto, emocional, e abafa baixo unha lousa toda razón argumentativa e crítica. De feito, a tramitación dalgunhas leis baixo o parón que supuxo o confinamento...non merece outra cousa que a nosa desaprobación. A claridade debe alumear todo proceso democrático de deliberación. Deliberación que, nos consta, non se deu coa Lei de Protección Integral da Infancia, chea de incongruencias.

  2. En todo este sin-proceso latexa o mal destes tempos: a mediocracia, o alimento necesario do capitalismo para someter as institucións e as leis ao seu imperio. Sobre isto escribiremos na próxima reflexión, ao calor das últimas noticias sobre o incontestable triunfo de Feijóo nas Eleccións do 12 de xullo.

  3. Asumamos o principio básico de que calquera lei educativa debe ser contrasistémica, senón asistiremos, de novo, a unha lei que favorecería as intencións produtivas do sistema económico e social dominante e hexemónico: o capitalismo. Se iso non se fai, de nada serve unha lei que remata por aliñarse co sistema. En efecto, hoxe a cosmovisión aliméntase do capitalismo, que crea un ‘sentido común’ sociohistórico que, ao mesmo tempo, marxina calquera alternativa posible. Como criterio cum auctoritas podo citar a Alain Accardo (traduzo do francés):

a función principal do sistema escolar e universitario, que é seleccionar e formas as elites dirixentes, beneficia de forma esencial ás clases dominantes. (...). Se o ensino escolar e universitario conserva unha parte da súa función de espertar e manter o pensamento crítico, esta non chega até o cuestionamento da orde establecida” (p. 45)

  1. Ese sentido común alicerzou a Lei Wert. De maneira estratéxica usaron unha linguaxe técnica, en apariencia neutra, mais que provén directamente dos caladoiros conceptuais e terminolóxicos do universo da empresa: excelencia, efiacia, competencia, estándares de rendemento, avaliacións externas, empresarios de si mesmo, innovadores,....Todo debe ser medible e cuantificado, até os valores. 

  2. . Toda lei educativa incorpora unha ‘folla de ruta’ que é aplicada nas aulas a través das concrecións curriculares. A in-corporación de todas as formas de ser e estar no mundo en sociedade debe ser imperativo. Non obstante, hai formas que se vén segregadas e excluídas das follas de ruta deseñadas polas oligarquías: por exemplo, o mundo rural, o cooperativismo social, formas comunitarias de vida como a xitana...

  1. A cosmovisión do ser humano neoliberal está definida por:

  1. O interese propio ou o narcisismo ego-obsesivo

  2. Pola Competitividade

  3. Polo mercantilismo

  4. Pola burocratización

  5. Pola mensurabilidade: todo debe ser cuantificado e rendible

  6. Pola instrumentalización do OUTRO

  7. Pola autoexplotación e alienación

  8. Por ser empresario de si mesmo

  9. Pola anulación do pensamento crítico e a negatividade

  10. Pola etiquetaxe da diferenza e a desigualdade

  11. Pola interiorización do ‘fracaso’ como ‘culpa’ do propio individuo

  12. Pola medicalización das condutas

  13. Pola negación da ‘verdade’

  14. Pola exposición case pornográfica da emocionalidade e as paixóns

  15. Pola sobreprotección e ‘desnaturalización’ do que significa vivir


  1. Tendo en conta esa cosmovisión, ben incrustada na actual Lei Educativa, todo acto de educación -liberar dos marcos en que vive o alumnado, se temos en conta a etimoloxía- significa practicar un acto de ‘resistencia’, de ‘disidencia’ e construír a utopía emancipadora.

  2. Nada é doado. Toda aprendizaxe implica un esforzo, rigor e traballo. A virtualidade do dixital puxo de relevo a importancia do corpo, da súa presenza nas aulas, aí onde se dá un microcosmos da realidade social, onde o alumnado ten que aprender a convivir, a aceptar a existencia dos conflitos, a xestionalos e solucionalos. Onde aprende a re-construír os vínculos relacionais.

  3. A virtualidade encérranos en nós mesmos, por iso serve moi ben para os intereses da cosmovisión neoliberal. Todo acto educativo (tamén os virtuais, aínda que non son Educación para nós) que non se someta a crítica e reflexividade, é un acto condeado a alimentar a cosmovisión neoliberal. E a esquerda cae -e moito- nese erro. Nestes tempos consultamos traballos didácticos e pedagóxicos que falan da ‘escola democrática’ sen cuestionarse o sistema-mundo en que se incardina esa escola. Por iso, quédanse nunha mera declaración de boas intencións.

  4. Hoxe están en perigo algunha das fundamentais conquistas da clase traballadora. No que se refire á disolución do espazo-tempo que deben caracterizar aos ámbitos do repouso, do lecer e do traballo, os culpables da disolución, paradoxalmente, non son só a oligarquía e a dereita, senón a propia esquerda, seducida polo canto de sereas da dixitalizacion e do teletraballo, o maior dos enganos deste inicio do século XXI.

  5. Os rituais desaparecen e con eles a estabilidade, a pausa demorada e os símbolos que permiten o encontro dos que se recoñecen neles. O dixital liquida o ritual do corpo e da presenza, mata o encontro e desintegra os elos relacionais verdadeiros nunha falacia que só fai millonarios aos donos do capitalismo dixital. Nada peor que pensar que a educación pode vir desde unha pantalla.

  6. Hartmut Rosa afirma na primeira tese da Modernidade que as sociedades modernas só son capaces de se estabilizar de maneira dinámica. Non o cremos. É unha das falacias da aceleración e do crecemento constante. Non hai límites na lóxica da competición capitalista, se non hai límites, non hai pausas, non é posible a estabilidade que achega o demorarse. Acerta, no entanto, Rosa ao caracterizar a práctica educativa como colonizada pola lóxica da competición. Por iso, Accardo define a escola pública como 'escola conservadora' (p. 46) polo seu desexo, explicitamente compartido por familias e corpo docente, de 'adaptar', o máis estreitamente que se poda, ao corpo discente á orde establecida.

  7. Demorarse, con tranquilidade e sosego reflexivo, contribúe á estabilidade. Por iso, o primeiro erro da esquerda – acerto do capitalismo- foi aceptar os mantras da flexibilidade, da mobilidade, da inestabilidade. Modelaron un imaxinario onde nada semella durar, onde todo é obsolescente, mesmo os coñecementos e os saberes.

  8. A razón vive con tristura o protagonismo absoluto do elemento emoción/paixón. Vive no retiro da morada reflexiva: agarda por un rescate. Mantén a esencia que converte o estético nalgo fermoso, mentres que o emocional fai da arte mera mercadoría, mero produto.

  9. O curtopracismo é ante todo emocional, fundamento mesmo de certos medios dixitais como twitter. A razón require tempo e reflexión. O emocional non. Debe ser por iso que se xustifican comportamentos intolerables (nos dous extremos do eixo esquerda-dereita). O emocional sobreprotexe e infantiliza a sociedade. O emocional convértenos en presa do paternalismo obsesivo e controlador do Estado. Algo diso aconteceu coa xestión do COVID-19, e segue acontecendo.

  10. Aprender é tamén repetir. Para repetir algo hai que aprender de memoria. Hoxe isto, nun ensino dominado polo emocional líquido e pola anulación do esforzo que esixe e require toda aprendizaxe, é imposible. Os adoradores do líquido emocional din que memorizar mata a ‘creatividade’, a ‘innovación’. Mais, os contacontos africanos teñen fermosas historias que transmiten a exemplaridade a través da repetición, de como esa aprendizaxe até salva vidas.

  11. Aprender é tamén alimentar a memoria. Por iso, hoxe, seméllanos impensable unha sociedade estruturada ao redor da ritualización que establecía a memoria. Hoxe non memorizamos teléfonos. Non queremos sequera saber onde están as nosas referencias espazo-temporais elementais: queremos que un motor de procura dixital nolo diga.

  12. O coñecemento necesita repetición para estabilizarse. O fundamento da experiencia da vida é a repetición. Debe ser por iso que a experiencia é expurgada dos ‘relatos’ posmodernistas. Debe ser por iso que apelan só a un constante ensaio-erro, negándose a posibilidade de aprender dos erros e quedan a mercede da súa repetición estéril.

  13. A comunicación dixital é unha 'comunicación sen comunidade'. O réxime neoliberal illa a cada persoa e convértea en ‘produtora de si mesma’, como di Byung-Chul Han.

  14. A inestabilidade, o inacabamento, a provisionalidade, connotan o devir actual das cousas. A sensación de ‘queime’ deriva da alienación de autoexplotarse, de entregar ao capital todo o noso tempo libre e tamén o noso lugar de amar e xogar. Nada ten final na roda do capital. Rosa define o ‘queime’ (burnout) como unha forma extrema de alienación. E ten razón, agás nos casos en que ese ‘queime’ responde a unha deliberada explotación da patronal.


  1. O ser humano precisa ritos de paso (Van Gennep) e zonas en que sexa posible demorarse para adoptar unha decisión e poder avanzar. O neoliberalismo non quere iso, xa que denuncia o seu desexo de producir sen límites e de acapararnos por completo. Por iso, defendemos que cada etapa da vida ten os seus ritos de paso educativos e debe ter as súas zonas de reflexión para adoptar decisións tranquilas. Hoxe, non é posible. Someten ao alumnado a permanentes cortocircuitos neuronais obrigándoos a escoller sen poder demorarse, sen reflexionar, sen saber, mais aló do que lle podan dicir benintencionados departamentos de orientación ou calquera que tivese a experiencia previa.

  2. O único que tería sentido é a experiencia do coñecemento propio. Non poden. Itinerarios, escollas, optatividade desenfreada impiden un demorarse, un tranquilizarse. Todo xorde sempre ‘antes do propio tempo’ que tiñan as cousas antes. As consultas dispáranse e a resposta ten que ver con ‘e a ti que che gusta?’ Como vai sabelo aos 12, aos 13 ou 14 anos? A esa idade, agás experiencias desagradables, o lóxico é que che guste un pouco de todo.

  3. Por iso, toda resposta que tente alimentar unha experiencia que non ten o alumnado, non deixa de ser unha mostra máis do paternalismo, da infantilización. No fondo, unha pequena estafa. As leis educativas fomentan esta estafa. O capitalismo necesita esa estafa para dispoñer canto antes dunha man de obra pouco formada e xa ‘sometida’ á lei non escrita de que sempre son outros ‘os que saben que necesitas’.

  4. O repouso e o traballo son formas distintas da existencia. O repouso in-corpora a festa e o lecer: celébrase. O traballo remunerado non é ningunha festa. Cada forma require do seu espazo e do seu tempo. Hoxe, practicando a disolución queren que naviguemos dunha existencia digna a unha mera subsistencia. Curioso que sexa a suposta esquerda a que acelere os procesos de disolución dos espazo-tempo do repouso e do traballo.

  5. A escola deixou de ser ‘scholé’, é dicir, ociosidade. Non se permite xogar por xogar. Todo debe conducir a algo cuantificado, rendible. A avaliación da formación confúndese co número dunha proba elevada a obxectiva. Hoxe, por mor do sistema dominante, a escola non cultiva, instrúe.

  6. A formación vólvese un mero medio para ‘algo’, para lanzarnos ao mundo da competitividade. Non obstante, a formación debera ser a finalidade da educación. Pero, loxicamente, nun mundo hexemonizado pola cosmovisión neoliberal iso é imposible.

  7. Polo tanto, ese ‘algo’ debe ser o mellor posible para o alumnado. O neoliberalismo necesita que esa formación non sexa un atranco para os seus plans de perpetuación e reproducibilidade.


  1. En consecuencia, a ocorrencia da supresión do título da ESO non é en si mesmo un problema, se a formación se volve finalidade da educación. Non sería un problema se no sistema-mundo desaparecese a competitividade do horizonte. Mais, desde o momento en que acceder á vida en sociedade, a unha vida profesional ou laboral é unha competición, todo o alumnado debe ter a mesma igualdade á hora de poder competir (sabendo que isto é falaz e ilusorio por como se reparten as cartas).

  2. Mentres vivamos nunha sociedade hexemonizada polo capitalismo, que somete a unha carreira competitiva aos seres humanos, non podemos deixar que sexa dito sistema o que escolla directamente ao alumnado en función das súas necesidades. Lémbrame esta ocorrencia a cando se dicía que o mellor sería que os equipos directivos escollesen directamente ao profesorado, sen necesidade de oposición, tal como acontece nalgún país de clara doutrina neoliberal.

  3. O problema é a ausencia dunha educación verdadeiramente inclusiva, que permita que a formación sexa o fin da educación, para emanciparse, para poder demorarse, sen someterse a unha carreira de escollas e ser un cidadán ou unha cidadá que practica o pensamento crítico e reflexivo. Mais, non sexamos inxenuos ou hipócritas: o imaxinario capitalista colonizou o ensino e o alumnado sabe que o que estudan ten que 'servir para algo'.

  4. O esforzo de hoxe explícase en función da consecución dese ‘algo’ que serve para seguir. En consecuencia, se a formación é un servir para ‘algo’, e ese ‘algo’ é sentido coma un regalo, o desexo de esforzarse para formarse, nun imaxinario dominado pola rendibilidade capitalista, simplemente desaparece da ecuación. E xa veremos a eses mesmos que ‘regalan’ laiarse e inventar un novo relato sobre o ‘marabilloso’ que é formarse...

  5. No entanto, difícil é enganalos. O sistema capitalista é unha selva salvaxe e coñecen numerosos casos próximos do difícil que é todo, a pesar de estudar. Saben que os títulos non impiden a precariedade, os malos salarios, a emigración.

  6. Agás para as persoas alienadas e obnubiladas, o remate deste accidentado curso foi caótico e quedou ben evidente que o alumnado, en canto ministra e conselleira comunicaron que a nota final non podía empeorar con respecto á das dúas primeiras avaliacións, desconectou nunha porcentaxe non pequena da falacia dixital. En conversas persoais, entre risas, algúns manifestaban que estaban xa de vacacións.

  7. O problema é que nunha sociedade capitalista sempre existe un ‘filtro’ segregador. Que ferramentas tería un alumno ou alumna que presente un certificado con 5 ou 6 suspensas para acceder a un posto de traballo? Como podería esixir un salario digno ante o ‘favor’ que lle fan? (hoxe escoitamos isto tamén).

  8. A eliminación do conflito, da discrepancia argumentada nesta sociedade neoliberal do politicamente correcto vai da man da existencia da sobreprotección, dun paternalismo/maternalismo mal entendido e dunha perigosa infantilización da sociedade. A supresión das engurras só pode ser unha mala nova para unha democracia sana. Pero o capitalismo non quere unha Democracia digna dese nome: son incompatibles.

  9. Polo tanto, as ocorrencias en tempos de capitalismo só poden ser unha escusa para establecer maneiras diferentes e diferidas de segregar. Todo dependerá de en que momento se establece esa segregación e diferenciación que conduce e subxace á desigualdade estrutural que naturaliza o capitalismo.


Referencias bibliográficas

Accardo, A. (2020), Le petit-bourgeois gentilhomme. Sur les prétentions hégémoniques des classes moyennes, Agone: Marseille [1ª edición 2003].

Deneault, A. (2919), Mediocracia. Cuando los mediocres toman el poder, Turner: Madrid [1ª edición francesa de 2015]

Han, B.-Ch. (2020), La desaparición de los rituales. Una topología del presente, Herder: Barcelona.

Ron Fernández, X. (2020), “La desaceleración como práctica educativa”, Educación para el Bien Común. Hacia una práctica crítica, inclusiva y comprometida socialmente, Enrique Javier Díez Gutiérrez y Juan Ramón Rodríguez Fernández (Dirs.), Octaedro: Barcelona, pp. 273-285.

Rosa, H. (2019), “Diez tesis para comprender la Modernidad”, Remedio a la aceleración. Ensayos sobre la resonancia, Ned Ediciones: Barcelona, pp. 25-42.


Xabier Ron Fernández

Brión, 12 de xuño de 2020


dimanche 17 mai 2020

HOMENAXE A UN HOME ÍNTEGRO E COHERENTE: DON RICARDO CARVALHO CALERO

"Quen se libera arreda-se"
Homenaxe a un home íntegro e coherente:
don Ricardo Carvalho Calero

Hai persoeiros que se dignifican pola coherencia que mantiveron en vida, por moita disparidade e desencontro que puideran xerar. O tempo, sempre sabio, outorga os lugares que se merecen. Sen dúbida, Ricardo Carvalho Calero pertence a este tipo de persoeiros. O Día das Letras Galegas posúe ese alcance memorial de recoñecemento, non só pola calidade literaria dos escritos ou a valía científica da obra, senón polo compromiso existencial. Os méritos de Ricardo Carvalho Calero son tan sobranceiros (escritor en castelán e galego, poesía, novela, teatro, colaboracións xornalísticas, investigador,...) que abraia que tivesemos que agardar até o ano 2020 para que a súa figura emerxa por riba do esquecemento, do ostracismo intelectual, do oportunismo político e da banalización da discusión lingüística.

Este ilustre ferrolán, nado en outubro de 1910, mantivo, desde mozo, un elevado activismo político que se expresou na súa incorporación en 1927 ao Seminario de Estudios Galegos (SEG), na fundación do Partido Galeguista (5-6 de decembro de 1931) e na elaboración dentro dunha comisión creada no SEG, xunto con Alexandre Bóveda, Vicente Risco, Paz Andrade e Lois Tobío, dun Anteproxecto de Estatuto de Autonomía para Galiza, cun enfoque federalista ousado que non chegou a callar porque

"impunha ao Estado umha forma que só o Estado podia dar-se, resultou inviável, e foi preciso ajeitar-se aos limites do Estado que os constituintes estabelecerom" [Discurso lido no Paraninfo da Universidade de Santiago de Compostela o 27 de xuño de 1986].

Isto obrigou a seguir traballando para acadar un texto que fose acollido por unha maioría ampla, o que acontecería o 28 de xuño de 1936. "Tempos da Segunda República, aquel novo e falido intento de estabelecer em Espanha um regime de convivência democrática", onde, lembraba Carvalho Calero, "republicanos vagamente federais" e "galeguistas vagamente republicanos" víanse na obriga de se entenderen baixo o paraugas que confería o novo modelo de estado: "Uns e outros pareciamos luitar conjuntamente pola República Federal". Logo, xa sabemos, chegaron os golpistas franquistas e en 1938 morría a aventura parlamentaria do Estatuto.



O Partido Galeguista, como todos os que defenderan a Segunda República, coñeceu a represión xenocida e sofreu un dobre exilio, exterior e interior. O exilio exterior, sobre todo en Buenos Aires, intentou defender a recuperación das institucións demoucadas polo franquismo así como manter a necesidade de que o Estatuto de Autonomía fose unha realidade para Galicia, algo que foi defendido até a extenuación por Castelao até a súa morte en 1950 e polo Consejo de Galicia. Achega silenciada, como tantas outras, na conformación institucional que se puxo en pé en Galicia despois da morte do ditador.

Carvalho Calero, debido ás implicacións da súa defensa coherente da democracia, coñeceu as penurias de ser recluído en Jaén en 1939. Sae en 1941 coa lousa de non poder exercer ningún cargo público. Desde entón, podemos dicir que vive no exilio interior. Son anos durísimos, de supervivencia. Don Ricardo sobreviviu entre 1942 e 1949 exercendo o seu maxisterio en academias privadas de ensino. Di o profesor Juan Castro (coa experiencia dos seus 84 anos) que tivo a sorte de poder coñecer aos mellores profesores na posguerra en centros privados. Era onde podían ensinar usando unha pedagoxía avanzada, asentada nos preceptos democráticos do Instituto de Libre Ensinanza. Así foi como chega Carvalho Calero ao Colexio Fingoi, onde ensinará durante 15 anos, entre 1950 e 1965 e onde chegou a poñer en pé un Centro de Estudos Lingüísticos e Literarios. Cofundador da editorial Galaxia en 1950. En 1958 ingresara na Real Academia Galega cun estudio pioneiro sobre Rosalía de Castro. Afirman algúns que Carvalho Calero reduciu a súa militancia política. Non obstante, se temos en conta que estamos en Ditadura, todos os traballos que se fan a prol do galego pertencen, por dereito propio, a unha militancia cultural necesaria e decisiva para a nosa lingua e cultura, tal como a Historia da Literatura Galega Contemporánea. I (1963).

Co 'aperturismo' do ano 65 mudaron as condicións de Carvalho Calero, que xa podía optar á función pública como docente. Esta é unha etapa, sen dúbida, rica en acontecementos eruditos para o coñecemento, defensa e promoción da lingua e da literatura galega, pois desde 1965 estará vinculado ao seu ensino na Universidade de Santiago de Compostela, da que será, en 1972, o seu primeiro catedrático.

Nestes sete anos prodúcese unha rica eclosión do traballo científico de Carvalho Calero que dá como froitos a Gramática elemental del gallego común (1966), colabora na redacción das Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego da Real Academia Galega (1970-1971). Historia da literatura galega contemporánea (1808-1936) (1975). Nunca deixa de practicar a escrita tanto literaria como ensaística e científica até a data da súa xubilación, en 1979 e tamén durante a súa segunda fase de ostracismo que se estenderá até a súa morte en 1990.

A democracia consiste, nin máis nin menos, na pluralidade de ideas, na necesidade de pensamento e debate críticos, e mesmo na discrepancia argumentada. Se aniñan na coherencia entre a tese e a praxe, entón é a ética a que se manifesta. Ricardo Carvalho Calero sabíao, era moi consciente das dificultades que significaba defender unha opción non hexemónica, tal como emana, por momentos, nunha das súas últimas intervencións ['Discurso político e discurso poético na literatura galega moderna'. Transcriçom da conferência proferida o dia 22 de Abril de 1988 na Escola Universitária de Formaçom do Professorado de Santiago ]:

"Temos que renunciar, portanto, na vida pública como na vida privada, a que as cousas marchem inteiramente polos roteiros que nós desejaríamos"

Os sendeiros deste século XXI levan, inexorablemente, e por moito que se pretenda negalo, a persoeiros como Ricardo Carvalho Calero, que defendeu coa súa liberdade e coa súa coherencia e integridade ideais de xustiza e democracia, de lingua e nación. Unha persoa que pulou polo recoñecemento científico da nosa lingua e do noso patrimonio inmaterial. Como di Bernardo Máiz é o pai lingüístico de varias xeracións.

Pode que non se entenda, desde os eidos do pensamento dominante e politicamente correcto, a necesidade de reivindicar de forma plena a Don Ricardo Carvalho Calero. Non se debe esquecer que o edificio dunha democracia se alicerza tanto sobre as pezas concordantes como nas discrepantes.

“…certas elites entenden que non deben realzar a personalidade dun disidente… e que nin como estudoso nin como pensador sobre os problemas culturais da nosa terra atinxo a altura que eles sinalan”.

En efecto, todo indica que o fundamento da Democracia contén, en certo sentido, a súa propia disfunción: as minorías vense na obriga de habitar nas marxes da sociedade, cando deberan, en realidade convivir. De feito, o propio sistema de partidos está asentado nos principios básicos de pluralidade, debate e discrepancia e convivencia.

As normas da hexemonía social serven para explicar o que acontece nos sistemas e patróns lingüísticos. De feito, como demostran recentes estudos científicos, o problema é que os procesos de lingüificación son agresivamente hexemónicos na defensa ideolóxica da estandarización dun patrón. E nesa refrega, as restantes opcións son rexeitadas. Se retomamos o fundamento da democracia, no entanto, é posible que convivan diferentes formas de ver e pensar o mundo, tamén a lingua. Simplemente, ao final, un ten que decidir, sen que iso implique, necesariamente, a marxinalidade de quen elixe outra opción. Sería a mellor proba de que vivimos nunha democracia sana.

Por iso, non se pode reducir a bagaxe do intelectual de Ferrol a unha simplista cuestión ortográfica/idiomatica/ideolóxica que contrapón reintegracionistas (banalizada como 'portugueses') e antireintegracionistas (banalizada como 'españolistas'), xa que sería furtar a posibilidade de que a sociedade galega de hoxe acceda ao coñecemento pleno do que foi Carvalho Calero. Tampouco, debido ao seu rol como ideólogo da ortografía da norma AGAL, se pode obviar este feito, só cómpre corresponder coa realidade dos feitos.

Carvalho Calero, a pesar de ter participado e ser protagonista dos elementos fundacionais da lingua, da cultura e do entendemento de Galicia como nación -así entrou mesmo na Constitución Española de 1978-, sempre fuxiu de recoñecementos con modestia e intelixencia -coma no discurso de 1986-, así como soubo manter a súa dignidade e coherencia até o final, renunciando a determinados postos honoríficos e pechando a posibilidade a certos cargos representativos.



Remataremos esta semblanza con estes expresivos versos que, escritos en 1961, pode que indiquen a lousa que representa o exilio interior:

Traguede dinamita
porque quero voar
esa ponte de anguria
que vai do hoxe ao mañá
(Salterio de Fingoi)


Xabier Ron
17 de maio de 2020

samedi 2 mai 2020

A 'SAÍDA DO TÚNEL'...SERÁ OU NON A EXPRESIÓN DE PODER DO GRAN CAPITAL?

Os datos do goberno enviados á Unión Europea son unha máscara para calmar os ánimos dos máis recalcitrantes ortodoxos. Non pode ser que ninguén crea que, cunha contraccion do PIB nun 9,2%, só chegaremos a un 19% de desemprego e que o 2021 medraremos un 6,8% do PIB. Dáme que non será así e ogallá que nos equivoquemos. 

Como dixemos noutras entradas do blog, o gran problema era a 'saída do túnel' e xa albiscamos a treboada que se achega para desolación da clase traballadora. E ollo! Non é cuestión de pesimismo, senón de análise, tal como o permite constatar a recolección de artigos de Juan Torres López, Coronavirus y economía (terceira edición de 26 de abril de 2020, accesible a través de Rebelión). Interesantes, de saída, os artigos publicados no último trimestre do 2019, onde xa alertaba da chegada dunha nova crise apoiada na suposta saída da anterior, iniciada unha década antes. O virus só acelerou, segundo estas previsións, o que xa se estaba cociñando nas xuntanzas do gran capital: 

"Su problema es que ha garantizado la apropiación masiva del beneficio pero a costa de llegar a la exageración e incluso a la aberración, monopolizando la toma de decisiones y convirtiendo al uso del poder y de la información en la fuente de la ganancia en detrimento de la actividad productiva. Sin embargo, al concentrar en extremo el poder ha generado una correlación de fuerzas tan favorable a las grandes corporaciones que ha terminado destruyendo los equilibrios básicos e imprescindibles que precisa tener cualquier sociedad si no quiere arder en la hoguera que antes o después prenden quienes se quedan sin nada" (p. 21).

Mocidade.-
Hedelberto López Blanch recolle o informe da OIT que alerta sobre as consecuencias que terá o futuro nos máis mozos, por varias razóns: "la recesión, el cumplimiento de tareas en la economía informal, las formas atípicas de empleos, las industrias especialmente afectadas por la pandemia y la automatización" ("Desempleo y hambre sobrevuelan el orbe", Rebelión, 2-maio-2020). 

Ademais, se temos en conta o que acontece en espazos urbanos onde se asiste a procesos de guetización social, dá a impresión de que o ascensor social só funciona para uns poucos afortunados da clase traballadora. Antes funcionaba moito mellor porque era a maneira en que o capital edulcoraba -froito das demandas e reivindicacións obreiras e sindicais, certo é- as súas prácticas de espolio e acumulación. Iso co neoliberalismo mudou. Case non hai ascensor social e impide a emancipación e progresión da mocidade. 

Pobreza e desigualdade.- 
Na famosa 'saída da crise' do 2008, que nunca foi tal, a non ser para o gran capital, incrementouse o número de traballadores e traballadoras pobres, entre un 13 e un 15%. A reivindicación dun salario 'mileurista', ante as realidades salariais existentes, semella unha lonxana utopía. 

O tecido laboral empresarial exprésase con estes números: 
  • "1 millón son microempresas (1-9 empleos) que ocupan en total a 3,5 millones de trabajadores.
  • 160.000 son medianas empresas (10-49) que emplean a 3 millones de trabajadores.
  • 26.000 son medianas empresas (50-249) que proporcionan empleo a 2,5 millones de trabajadores.
  • Algo menos de 5.000 son grandes empresas (más de 250) que ocupan a 5,6 millones de trabajadores.
  • Y, en total, en España hay unos 3,2 millones de personas que trabajan como autónomos" (Torres López, p. 85). 
O regreso da clase traballadora aos seus postos anteriores non se vai facer coas mesmas condicións. Pensemos senón collendo o exemplo da restauración: dinlles que terán que ofertar un 30% (inicio) e un 50% do aforo, se supón que até que non se comece a dispoñer dunha vacina. Con esa condición poderán pagar o 100% do que había tanto en persoal coma en salarios? Obviamente non, non hai tanto remanente na caixa dun negocio. Vai garantir o Estado durante todo ese tempo o 70%-50% restante e durante tempo que aínda é indefinido? 

E isto vale, loxicamente, para todo tipo de pequeno comercio que verá como as condicións de acceso e aforo que ten que arbitrar impedirán a facturación do 100% prevista antes do confinamento. Existirá un problema na correlación entre a oferta e a demanda, en ambos extremos. Moitos destes postos de traballos no sector servizos exercíanos mozos e mozas. Con estas condicións, mesmo aventurando axudas por parte do Estado, cantos postos hoxe 'protexidos' por un ERTE deixarán de selo e serán paro puro e duro? 

Desde o mesmo inicio do confinamento, e sabendo que estamos nun mundo gobernado polas leis do capitalismo neoliberal, advertíamos neste mesmo blog que era imperativo que a clase traballadora sentise que a inxección económica que posibilitase afrontar o peche forzoso de actividade fose directa. Niso mesmo insiste Torres López cando afirma que o Estado debía: "garantizar directamente el ingreso de empresas y personas que lo están perdiendo." O problema, claro, era aceptar o endebedamento automático, mais pode que o beneficio social e ao mesmo tempo económico permitise unha mellor saída do túnel pandémico. 

A pandemia permitiu comprobar as diferentes capas de desigualdade coa que convive o gran capital e o estado en que estaban os servizos públicos despois de décadas de voracidade capitalista e, sobre todo, grazas aos recortes e ás privatizacións auspiciadas como solución á crise do 2007-08. 

Antes da pandemia xa denunciamos a insistencia falaz en denominar certas empresas como colaborativas cando son xeradoras dun novo modelo de neoescravitude laboral. E durante a pandemia eses modelos non deixaron de aplicar e 'mellorar' os seus mecanismos de asuxeitamento.




Macroeconomía vs. microeconomía.-
Asistimos desde xa ao xogo de confrontación entre os datos macroeconómicos e a realidade microeconómica das persoas correntes. Por iso penso que os datos enviados a Europa son como unha especie de duro analxésico para convencer de que é recuperable a axuda. O economista Santiago Niño Becerra di que os intereses da axuda ascenden a uns 40 mil millóns de euros. 

Na UE seguen facendo malabares e xogos de maxia financeiros, tal como os facía Juncker, e que xa denunciáramos na Comisión de Asuntos Europeos do Parlamento de Galicia entre o 2012 e o 2016, por seren unha falacia, unha entelequia.: Que 1 euro de diñeiro público atrae 5 de investimento privado!! O único que se garante é que o sector privado vai zugar ese euro e os beneficios correspondentes. 



A acumulación de capital dalgúns xigantes do sector da tecnoloxía durante a pandemia son enormes. As outras que paran pola falta de consumo, teñen moito remanente e farán repousar sobre a clase traballadora os custos do futuro en forma de salarios, tipos de xornada e contratos.  

Precisamente, en xogo estará a resposta a outra contradición, a necesidade de afortalar a soberanía do Estado e dos seus servizos públicos fronte á cesión que implica a creación da oficina orzamentaria e a homologación das políticas fiscais na UE. A contradición entre obedecer unicamente ao BCE ou termos unha banca pública que sexa realmente a garante da supervivencia das persoas e do ben común. Pois a UE, polo que vimos, "se está disparando en el pie. Se está condenando a muerte ella misma" (p. 59). 

Mais a microeconomía require de que o diñeiro sexa en efectivo e non a través de débedas bancarias. 

Ego vs. alter
Noutra dimensión...toda a problemática que está xerando a pandemia a EGO...permitirá que atendemos aos problemas que ten ALTER? 

Referímonos con isto, tanto á dimensión migratoria como aos procesos que o Estado ten que abordar, se realmente merece o nome de esquerdas -categoría á que, por certo, renunciaron no programa de coalición, adoptando un termo como 'progresista'-ou, como mínimo, permitiría saber que é 'progresista', segundo a neolinguaxe que impera hoxe en día. 

Referímonos, cando menos, aos seguintes aspectos: 

a) Derrogar a Lei de Estranxeiría e procurar unha regularización ordinaria [que se fixo durante o proceso de confinamento para que as persoas migrantes en situación irregular sobrevivisen?]; 

b) Rematar coa existencia dos CIE's e dos voos de deportación;

c) Asumir a nosa responsabilidade como potencia administradora para culminar o proceso de descolonización do Sahara Occidental e que o pobo saharaui poda vivir no seu país en liberdade; 

d) Promover unha nova política de cooperación cos países empobrecidos e mudar a política de asilo e refuxiado, rachar co tratado antipersoas con Turquía e outros países como Marrocos.

A Covid-19 e a fame.-
O anterior vai vinculado ao que segue, xa que non podemos esquecer que os sistemas sanitarios de moitos dos países emisores non son quen de resistir -non o fomos case nós- as consecuencias do virus e que haberá, posiblemente un incremento de persoas migrantes que fuxan de seus países...non tanto pola COVID-19, senón, principalmente, polo desexo de fuxir das guerras, dos problemas interétnicos, da pobreza (moitas veces causada polas políticas neoliberais occidentais e tamén polas orientais, que atacaron a esencia da vida económica e social africana -asentada na reciprocidade, na redistribución e no intercambio-, coa complicidade das súas elites: véxase a este respecto o libro de Kako Nubukpo, L'urgence africaine. Changeons de modèle de croissance!, Odile Jacob, 2019)...e da fame

Recollamos con respecto á fame, o sentir de Hedelberto López Blanch, citado no inicio:

"El Programa Mundial de Alimentos (PMA) de las Naciones Unidas significó que el número de personas que se enfrentan a una inseguridad alimentaria aguda podría casi duplicarse este año hasta alcanzar los 265 millones debido a las consecuencias económicas del nuevo coronavirus. (...) la covid-19 es potencialmente catastrófica para millones de personas que ya están pendiendo de un hilo, y el PMA necesitará este año entre 10 000 y 12 000 millones de dólares para financiar sus programas de ayuda hacia las naciones y poblaciones más necesitadas"

Futuro? Como se pode falar de 'nova normalidade'?

De primeiras, a neolinguaxe non vai calmar a anguria, nin vai facer desaparecer o medo obsesivo que se inoculou por arte de maxia, nin vai calmar a desesperación ante a falta de traballo ou diñeiro, nin fará desaparecer a sensación furtiva do saúdo, do abrazo confiscado, da falta de contacto cos próximos, ....TODO ISO ESTÁ LONXE DE PODER SER UNHA NORMALIDADE...POR MOI NOVA QUE SE VENDA!!!!!

Se O Estado está máis atento ao que se dita desde arriba, a conxugar os receos da UE, hai moitas posibilidades de que a saída do túnel sexa un tormento para a clase traballadora: 

"Hace faltan ayudas directas, hace falta una banca pública que se encargue de proporcionar esa financiación extraordinaria en situaciones de emergencia y hace falta un estímulo fiscal y productivo gigantesco, de la misma proporción del desastre que se avecina". (Torres López, p. 53)
Se hai intermediación da banca, as axudas nunca chegarán de forma directa a pequenos comerciantes. Mediadas, imperará o lucro da banca privada. Se ben, como advirte Torres López, necesitamos a unha UE e a un BCE implicado:

"No nos engañemos: el esfuerzo financiero que realmente se necesitaría para evitar el colapso de nuestra economía o la quiebra no podemos hacerlo solos en el seno de la Unión Europea" (Ibid. p. 66).


Non obstante, como o propio Torres López recolle noutro artigo, será necesario que o Estado se endebede a fondo ('sin límites', p. 89) para salvar a economía e ás persoas. 

O Estado non pode fuxir da súa responsabilidade 'progresista' e poñer en marcha un plan de recuperación económica e social garantista. 

Xabier Ron
Brión, 2 de maio de 2020



jeudi 30 avril 2020

O SOSEGO OU A ARTE DE VIVIR


O SOSEGO OU A ARTE DE VIVIR

Se estivese redactando algún artigo de investigación, diría que estamos ante unha proba da intertextualidade, en concreto, do intertexto incipitario, pois o título destas palabras retoma e recrea o nome que ten o libro de Wilhelm Schmid, Sosiego el arte de envejecer (Kairós, 2015).


No fondo, vivir é saber facerse vello. Unha constatación empírica que marca o reloxo que nos acompaña desde que nacemos. Nestes convulsos días, onde se pode ver todo tipo de decisións (supoñemos que) benintencionadas pero (pensamos que) mal consideradas, é preciso recuperar algunha das ensinanzas que dá a perspectiva do camiño andado. Cando te xiras e ves ao lonxe as crebas e o ronsel que deixa a existencia en forma de experiencias.

E coincidimos co autor en que a primeira vez que pensou no tema foi cando cumpría 50 anos. Sígolle a pegada cos meus 51. El fixera unha conferencia falando da súa nai e da serenidade coa que afrontaba o seu día a día. Serenidade que non alumea as pezas da casa que habitamos baixo a monitorización dixital que nos engule. Noutros momentos falei da aceleración social, tal como a explica Harmudt Rosa. Mesmo traballo educativamente a través da práctica da desaceleración a través dos proxectos e da praxe que desenvolvo.

"Una persona solo puede vivir con serenidad cuando acepta la verdad" (p. 10). Mais, é moi difícil asumir que hai aspectos que non podemos realizar...No entanto, a capacidade de serenidade foi a que me permitiu afrontar a recuperación do ataque ao corazón do 21 de outubro de 2017. E saber ben que cousas podía facer sen expoñerme a unha volta á UCI e cales non. E na miña recuperación tivo un peso enorme a comprobación e a praxe de entender a pedagoxía dos errores. Sen ser vello, unha enfermidade, que se converte nunha compañeira permanente, fai que experimentes a vertixe do salto adiante. Pero a mente ten que ser quen de medir moi ben os pasos ausentes e saber que o salto, no fondo, é unha ficción. A serenidade implica non ter medo, non obsesionarse coa enfermidade. Algo que hoxe, cando todo semella naufragar baixo a acción dun virus, éme de escudo ante o Estado de Histeria actual. A prudencia e a prevención nunca poderán ser compañeiras do medo obsesivo e do pánico. Mais, como definir o feito de que as tres únicas veciñas (entre 60 e 70 anos) da aldea zamorana de Escuredo, en Rosinos de la Requejada, fosen sancionadas pola Garda Civil por saltarse o confinamento? Na aldea residen tamén os tres esposos. Como é posible que a razón non habite nas mentes de quen decidiu sancionalas? Decididamente, baixo un Estado de Histeria desátanse todos os desacougos imaxinables. O máis triste é que se fai usando o amparo da Democracia, atacando dereitos e liberdades, e, de paso, incrementando a absoluta idiotez dos actos sen sentido.

"Prefiero rescatar conscientemente la vida que se encuentra enterrada en cada arruga" (p. 10). Schimid escribe o libro tendo xa 60 anos. A súa reflexión adquire unha fermosura poética que merece aprendizaxe e experimentación.

Precisamente, hoxe, penso que ás nosas persoas ancianas non as tratamos nada, pero nada, ben. En moitas das ocasións sofren unha soidade forzosa, que posúe unha terrible forza depresiva. Noutras as consideramos como simples novos bebés, negando toda a experiencia e a enorme vida que contén a súa memoria. Non podo deixar de recordar, a este respecto, as ensinanzas de persoas como Nicanor Acosta ou Encarna Díaz, cos seus 81 anos, ou de Juan Castro co que teño o pracer de conversar cunha caña todos os mércores de noite -xunto con outros 3 ou 4 templarios máis-. Os seus 84 anos teñen moita forza para quen saiba escoitar e aprender. O diálogo de ida e volta enriquece sen límite. E a serenidade coa que afronta a necesaria convivencia co 'bicho' é admirable: sen medos, co desexo de poder pasear -necesario para os ósos, din os médicos- e poder tomarlle unha...e falarmos da Ditadura franquista, da cultura, de como era a docencia en Inglaterra, etc... Toda unha memoria que necesita expresarse, vivir, non ser recluida nun espazo de varios metros cadrados.

Si, tratámolas mal: as residencias de maiores, sometidas ao lucro da privatización e á degradación do servizo foron espazos da morte anticipada. A previsión lóxica non fixo a súa aparición. O virus só tiña que entrar para asolar un lugar onde tiña as mellores dianas: persoas maiores, con algún achaque lóxico polo paso dos anos, outras con algunha enfermidade na mochila, e todas moi xuntas, pola necesidade de ter compañía.

Non son experto, mais sei observar e pensar, e só hai que sumar residencias e hospitais para intuir o que acontece hoxe cos tests: que o COVID-19 non circulou en Galicia coa forza que o fixo, por exemplo, en Madrid. Agora, de seguro que se tentará demostrar que os tests son defectuosos...porque, no fondo, queremos tranquilizarnos co dato de que si, de que o virus circulou e nos inmunizamos contra el. E tamén porque faría máis aceptable a decisión de decretar un Estado de Alarma. Pero resultará, ogallá me equivoque, que non. Pode que veña con máis fame despois de setembro. Teremos aprendido en prevención e tratamento dos focos transmisores daquela...para que non teñamos que sofrer un confinamento negativo?

A serenidade implica considerar a vida en toda a súa extensión: desde que somos crianzas até a senectude. Curioso: estes dous extremos foron os que menos se beneficiaron das excepcións durante o prolongado Estado de Alarma.

De feito, as primeiras reaccións sobre as consecuencias do virus nas persoas maiores demostraban o terrible egoismo e individualismo que inocula no noso imaxinario o capitalismo. O autor denomina iso "consecuencia del yoísmo desmesurado que impera en la actualidad" (p. 12).



Os clásicos son, a este respecto, unha constante fonte de saber. Epicuro denominaba 'ataraxia' a ausencia de turbación. Pero hoxe poucos saberían aplicar as ensinanzas de Epicuro, pois os plans de estudos turbocapitalistas encargáronse de retirar as humanidades por non seren 'útiles' ou 'rendibles' na selva do mercado. E así nos vai en tempos de confinamento, onde a solución non pasa pola reflexión interiorizada, a lectura pausada e a conversa. Todo foi engulido pola luz adictiva das pantallas dixitais. Unha receita que mañá será enfermidade. Unha ferramenta nunca pode ser un fin. E o espazo de lecer da clase traballadora non pode ser NUNCA o espazo de traballo que xere beneficios ao gran capital.

Rematarei esta nota coa descrición que realiza Schmid dos dez pasos para acadar a serenidade:


PRIMEIRO PASO.- 
Adquirir conciencia das distintas etapas da vida.

SEGUNDO PASO.-

Coñecer as peculiaridades da fase da vida en que estamos e saber que se pechan alternativas. Podemos aplicar estratexias de compensación, de concentración, de selección e de optimización para vivir de forma axeitada.
"En la vejez aún hay que aprender a ser más lentos, a repartir las fuerzas de una manera más eficiente, a cuidarse más, posiblemente a estar más solo que en épocas anteriores, a reflexionar sobre la vida que ya se ha vivido y a tener presente la muerte que ya no es una posibilidad lejana" (p. 31).

TERCEIRO PASO.-

Teremos que acostumarnos a todo, mesmo a ter dor e a soportala se non é moi acusada. Os hábitos e as rutinas que nos benefician dan tranquilidade. As rutinas teñen unha enorme importancia, por exemplo, nas persoas con Trastornos do Espectro Autista. Eu non podo saírme delas: sonme necesarias para habitar o día a día. Non me gusta nada a improvisación nin que se altere o planificado. Por iso, non planifico xa nada a medio prazo.

CUARTO PASO.-
Disfrutar conscientemente dos pequenos praceres, esas pingas de felicidade, esas pequenas doses de alegría. O seu pensamento anima os días. Schmidt alude tamén ao pracer do recordo e do xa vivido.

"Un placer que se intensifica con la edad es el placer de la conversar y quizá también el placer de escribir algunas cosas uno mismo y para los demás" (p. 44).


QUINTO PASO.-
Necesidade de saúde que require, cando somos maiores ou enfermos crónicos, da necesidade de movernos, de camiñar, pasear, ou facer exercicio con moderación. É preciso tamén saber vivir con eses estadios de melancolía e saber fuxir da depresión incapacitante.


"La melancolía resalta en la vejez sobre todo la soledad existencial, que queda reforzada por un acultura en la que el yo reina como nunca antes" (p. 55).

SEXTO PASO.-

A procura do contacto físico, di Schmid, é o sexto paso. Eu diría antes ben estar, ao longo dos días, en compañía de seres queridos, de amizades, sen necesidade de que sexa permanente e constante ese contacto.


SÉTIMO PASO.-

O amor e a amizade. A importancia das amizades coas que nos reconfortamos, coas que falamos en confianza, coas que nos sinceramos.

"La vida es más hermosa y tiene más sentido cuando existe al menos una persona de cuya existencia me alegro y que por su parte se alegra de que yo siga aquí, aunque no sea todos los días" (p. 67).

OITAVO PASO.-
Coñecemento para adquirir alegría e serenidade. En Grecia, euthymia era o estado de dicha, de alegría. Para min, o máis importante é saber que teño o suficiente para acadar este estadio.


"Sabia es la persona que sabe vivir con lo que recibe en cada momento, que puede extraer algo positivo incluso de las situaciones más desgraciadas" (p. 76)


Saber ollar a morte, a dos demais, que nos van deixando, e a nosa propia.
"Mientras siga exstiendo la muerte, acad persona debe tomar una última decisión" (p. 82).

DÉCIMO PASO.-
Para Schmid a última fase ten que ver co diálogo sobre 'que hai despois da morte'. Esta trascendencia dependerá das crenzas de cada quen. Eu, que son ateo, sei que deixarei esta terra para ser só parte dela.

Brión, 30-abril-2020


vendredi 24 avril 2020

DESDE O DIVÁN DE FREUD


Cando todo fai crac
Os sentidos do noxo
Roen no horror
Ou viven do medo
Nunca teñen
Abondo na
Visión desta V
Ictoria e ti
Rexeitas o fedor
Unico de Ubú
Surrealismo somos

Desde o diván de Freud
Xabier Ron
24/04/2020



A AUSENCIA DE NEGATIVIDADE É NEGATIVA ou COMO OS ESTADOS XIRAN SOBRE O AUTORITARISMO


0.Entre a ensinanza virtual, que nos desangra tanto a alumnado como a min e na que non creo -a pesar de poñerlle todo o afán e vontade en que sirva para algo-, e os escasos momentos de pracer hedonista que podo rescatar deste encerro forzoso, sinto o cerebro que me estoura e por iso, os temas van tamén abrollando coma choupíns nun día de outono.

1. De repente, nunha sociedade confinada, preténdese solucionar todo o que non se fai no día a día dunha vida desenclaustrada. Gobernantes e gurús predican aspectos tan sorprendentes coma absurdos: a educación a distancia permitirá "avaliar a capacidade de desenvolvemento como ser humano do alumnado" (ministra Celáa dixit); a medicina do futuro virá a través dunha diagnose realizada a distancia, sen valoración corpórea e visual directa dos corpos (Feijóo dixit); ir a un supermercado é mellor que xogar ao aire libre ou pasear (Goberno dixit e logo rectifica pola vía das 'ostias'); controlar con fins nada honrosos o clima de críticas ao goberno (Marlaska dixit), etc, etc.

2. Non soporto as mensaxes que se asentan en convencerme de que o confinamento é para protexer a miña saúde. Para iso non foi. Foi/é para o motivo fundamental de que o sistema sanitario e de asistencia social non escachen. E aínda así escacharon (Madrid, Catalunya, hospitais de campaña e morgues improvisadas). Non hai máis que ver onde se produciu a maior parte dos contaxios en Galicia: residencias de persoas maiores e centros hospitalarios e sanitarios. Para tranquilizar a conciencia afírmase que as persoas contaxiadas son moitísimas máis que as recontadas oficialmente e establécense proxeccións numéricas especulativas sobre esa realidade. Mais o certo é que fallaron os mecanismos de previsión: localizar os focos iniciais de contaxio, test masivos, control e abastecemento material de protección aos colectivos máis expostos e máis vulnerables. Iso non se fixo e, considerando que o noso sistema público de saúde tiña as costuras un tanto delicadas a prevención derivou en paliativo.

3. Ademais de obrigarnos a sorrir e gozar do confinamento, Gobernantes e gurús desempolvan o receitario da positividade, como se fose negativo estar disconforme con este confinamento e as súas consecuencias físicas, psíquicas, emocionais, económicas, sociais, etc. Esta circunstancia foi moi ben analizada polo filósofo Byung-Chul Han que fala mesmo da imposición no imaxinario do 'positivo', cando a dialéctica do negativo é o que move toda descoberta, todo avance científico e afortala toda democracia.

4. Só o silencio do obediente pensamento correcto pode aceptar o autoritarismo que se detecta na actuación dos Gobernantes. Este autoritarismo e a represión que se detecta: Por que se sanciona a un grupo de manifestantes que ían provistos de protección e estaban a unha distancia prudente un de outro? Como ser disidente e discrepante se incluso as redes sociais son sometidas ao escrutinio gubernamental?

5. Chomsky afirma nunha entrevista en Rebelión (24/04/2020) que existe a posibilidade de que os Estados se convirtan en altamente autoritarios e represivos para espallar o manual do neoliberalismo con máis forza mesmo que agora.

O futuro dirá como se reordena o Estado, se contra os intereses e desexos das oligarquías do capital, coa aplicación de receitas sociais, que afortalen servizos públicos e ben común, ou se a favor desa mesma oligarquía deixando que a débeda pública se coma todo avance en servizos públicos e salarios dignos. Manuel Humberto Restrepo afirma que para "los dueños del mundo (...) el virus resulta estimulante, inclusive para neoliberizar el amor y la muerte, que parecían cosa de poesía. Nada va a quedar estable, pero no por el virus, el capital será aún más liquido (Bauman), màs burbuja (Sloterdij), más rizoma (Deleuze), pero en todo caso, más parecido al carbón que se quema en la maquina y desaparece sin dejar rastro (Marx)". A imaxe do rizoma lévanos á hipercultura propia destes tempos de pantalla e órdago dixital (Byung-Chul Han, La hiperculturalidad, 2018), onde nada ten estrutura de proceso, de desenlace e moito menos de horizonte.


6. A min persoalmente, resúltame incómoda a expresión de ledicia do confinamento, que considero falaz e impostada. Como se a gran pantalla en que se converteu a comunicación humana fose unha marabilla ou, peor aínda, unha oportunidade. Este novo mantra, unha auténtica navallada sobre o que nos fai realmente humanos, non deixa de abrollar debuxando o contorno da linguaxe do pensamento politicamente correcto. Aí están as plataformas de todo tipo aproveitando a fenda: que se libros dixitais, que se educación dixital, que se medicina dixital, que se sexo dixital, etc...

7. Paradoxalmente, neste ideario da positividade latexa tamén a sospeita. A sospeita nace cando non se sabe operar coa negatividade natural e lóxica que posúen os feitos. Todos os días confróntome coa tarefa de tentar transmitir algún coñecemento -para nada vou seguir o decálogo da OCDE e dos gurús neoliberais do ensino- sobre a miña materia. Fágoo, pero non caio na falacia de pensar que isto, como xa dixen, é educación ou ensino. A escola e os corpos en copresenza son o pórtico fundamental para unha educación crítica e emancipadora.

8. Ao facer isto, defendo a miña capacidade como docente de saber que esta situación é unha aberración educativa e de poder ponderar todas as incógnitas e saber que criterios e que instrumentos de avaliación son pertinentes para unha situación complexa e absurda ao mesmo tempo. Pero que non me procuren convencer de que o anuncio no BOE resolve nada...porque, como todo anuncio, como toda literatura performativa, dependerá da eficacia, eficiencia e coherencia das accións encamiñadas a dar conta do que figure no papel.

9. Cegueira ou inxenuidade? A sociedade capitalista aséntase na estratificación social e para que haxa o 1% dominante arriba ten que existir un 99% dominado. E nese 99% tamén hai substanciais diferencias de clase e de asunción de cotas de poder.

Pénsese, senón, nos que están enchendo os seus petos coa enfermidade? Na farmacia do barrio un bote de xabón aséptico de 100 ml pasou de un par de euros a custar case 6€, e non digamos as máscaras...tamén os produtos de primeira necesidade, os alimenticios, incrementaron os seus prezos ante a demanda existente. Non é preciso saber de economía para deducir que o capital busca beneficio sempre e que, desde o minuto un en que se decreta o Estado de Alarma, había que contemplar un abano de medidas intervencionistas que limitasen o prezo dos produtos básicos de tipo alimenticio e sanitario. Toda a literatura política asentada en Marx sabe que en tempos de crise, o capital fai caixa e prepara escenarios. Máis, se cabe, cando eles mesmos fixeron uso das metáforas bélicas: sabido é que na guerra civil triunfou estraperlo...

10. E cando falamos de encher o peto, tamén falamos de enchelo coas vontades alleas para configurar o escenario da política. En Bolivia o racismo supremacista e golpista da branquitude segue asasinando as posibilidades dos seguidores de Evo Morales, acusándoos e levándoos ao cárcere (até 3 anos!!!) de seren 'escapistas do confinamento'; en Colombia segue a persecución de líderes indíxenas; en Salvador Luis Alvarenga (Rebelión, 24/04/2020) infórmanos da utilización do discurso do medo e da represión:

Lo que no logra verse siempre es que la eficacia de la cuarentena obligatoria no está acompañada por la eficacia en las medidas de detección y seguimiento de casos sospechosos de tener el virus. El gobierno ha mantenido un discurso de miedo hacia la expansión de la epidemia, al utilizar datos preocupantes de otros países, para vaticinar que el coronavirus llegará hasta la puerta de cada casa, junto a las amenazas a la población que no acate el confinamiento ni el estado de excepción. El ministro de seguridad pública amenazó con enviar a los centros de retención a cualquier detenido, donde, según sus palabras, «se contagiará con el virus». Las detenciones arbitrarias se multiplican de modo alarmante Más aún, el peligro es que el estado de excepción deje de ser excepcional y se convierta en algo normalizado. Algo de eso advertía Walter Benjamin.

Non está o medo detrás do comportamento lamentable da delación? Das ameazas e dos escritos denigratorios cara a persoal sanitario e outros? Non foi amplificado ese medo coa militarización da axuda e coa comunicación cotiá de sancións e de toda a numeroloxía que conleva contaxios e mortes? A ninguén lle parece antidemocrático que se pronlongue o Estado de Alarma coa restrición de dereitos e liberdades?

11. Álvaro García Linera, nunha conferencia dada en Arxentina, fálanos de que "un pánico global se ha apoderado de los medios de comunicación y una niebla de sospecha sobre el otro cercano, portador de la enfermedad, quiere encumbrarse en el espíritu de la época. (...). Se trata de una manera mutilada de globalizar la sociedad que, al tiempo de generar más desigualdades e injusticias, debilita los mecanismos de protección y cuidado creados a lo largo de décadas por los diferentes estados nacionales. No estamos ante un Estado social protector sino patrimonializado por una aristocracia de los negocios, como ya sucedió durante todo el periodo neoliberal que nos ha llevado a este momento de descalabro societal" (pódese consultar en Rebelión, 24/04).

12. Nese amplo espectro de aristocracia do 1%, por poñer un exemplo, está o mundo das comunicacións, da tecnoloxía virtual: Padece esta crise ou benefíciase dela? Eva Illiouz fala da "gran fiesta de la tecnlogía virtual (...). No tengo dudas de que en el mundo post-coronavirus la vida virtual y a larga distancia tomará un vuelo propio" ("El coronavirus y la insportable levedad del capitalismo", Rebelión, 18-IV-2020).

13. Agora, co virus, queren dar a sensación de que a enfermidade nos iguala -unha enorme e cruenta falacia-. É certo que todas as persoas podemos enfermar, pero non todas temos as mesmas posibilidades de cura. Comprobado está que as persoas empobrecidas son as que sofren e morren máis debido a todo tipo de enfermidades evitables. Porque o mundo non empeza e acaba nas paredes da casa dun. O confinamento fai que perdamos tamén esa perspectiva, mais hai que saber erguer a vista máis aló do horizonte inmediato da 'República Independente da miña casa'.

14. Por iso, recomendamos a lectura do artigo de Guadi Calvo, "África: Covid-19 y una guerra que siempre comienza" (Rebelión, 18/IV/2020), onde fai un reconto das consecuencias nos campamentos que existen no continente africano, ateigados de persoas desprazadas, de migrantes, de refuxiadas das numerosas guerras, famentas, expulsadas pola seca e polas inundacións...Quen pensa e actúa por esas persoas nunha sociedade confinada? Que sistemas de saúde públicos permitirán a curación dunha enfermidade máis -cruenta si e mortal cos enfraquecidos de saúde- entre as numerosas que golpean África e as sociedades empobrecidas? Se acceden ao artido do arxentino Guadi Calvo coñecerán como os conflitos bélicos sacuden o continente africano e algúns datos sobre campamentos de refuxiados.

15. Non creo na resignación á hora de perder dereitos e liberdades en democracia, cómpre esixirmos que os Estados asuman o seu rol, tal como o teñen que asumir á forza hoxe, e que garantan a fortaleza de todos os servizos públicos e que renuncien aos recortes, á degradación do público e á privatización, os mantras neoliberais que foron os que nos levaron a esta situación de confinamento -que respecto, pero non comparto, ao ollar o que fan Portugal, Suecia ou Alemania- e de desastre xeralizado...sobre todo cando saiamos do túnel.

Xabier Ron
Brión, 24 de abril de 2020
Foto que sae hoxe en La Voz de Galicia ilustrando
a diferenza entre Tui e Valença